پیشینه‌شناسی حوزوی بازی‌های دیجیتالی

حجت الاسلام حبیب داستانی بنیسی

تولید کننده و پژوهشگر حوزه بازی های رایانه ای

با جدّی‌شدن استفاده از بازی‌های دیجیتالی توسّط اقشار مختلف مردم و همچنین خانواده‌های حوزویان، به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان از اوایل دهۀ 80، و همچنین آغاز پرسش‌های مردم دربارۀ بازی‌های دیجیتالی از طلّاب و علما، حوزویان نخستین‌بار به صورت جدّی با این موضوع مواجه شدند. 

با توجّه به نوپدیدبودن پدیدۀ بازی‌های دیجیتالی و عدم آشنایی و شناخت عموم مردم، متخصّصین و حوزویان با این مقولۀ مهم صنعتی، هنری و فرهنگی از یک سو، و همچنین القای لعب و لهو از عنوان «بازی» از دید بدوی و عمومی، دیدگاه اوّلیّه برخی از حوزویان، بر نفی بازی‌های دیجیتالی، و صحیح‌نبودن مصرف بازی‌ها قرار گرفت. هر چند افراد یادشده، اصرار جدّی و عمومی بر این موضوع نداشتند. اما در هر صورت تعدادی از طلّاب و دانش‌آموختگان حوزۀ علمیّۀ قم، از سال 1383 به صورت جدّی و تخصّصی در صنعت بازی‌های دیجیتالی ورود کردند و تلاش‌ها و زحمات قابل توجّه آن‌ها در این زمینه، منجر به آثار فراوانی گردیده است و می‌توان برخی از آن‌ها را از تأثیرگذارترین افراد در صنعت بازی‌های دیجیتالی ایران دانست.

تولید بازی رایانه‌ای سه‌بعدی «عملیّات انهدام 1: نبرد فاو» در سال 1384 با موضوع عملیّات والفجر 8 و «عملیّات انهدام 2: نبرد خرّمشهر» در سال 1388 و «عملیّات انهدام 3: نفس‌گیرترین نبرد» و «سفر جنجالی» از جمله فعالیت های این طلاب است که البته در بخش خصوصی انجام شده است.

پس از صحبت‌های مقام معظّم رهبری در جمع شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1385 در خصوص بازی‌های دیجیتالی، دکتر بهروز مینایی، از دانش‌آموختگان حوزۀ علمیّه قم، در نیمۀ دوم سال 1386 موفّق به تأسیس «بنیاد ملّی بازی‌های رایانه‌ای» ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گردید.

دکتر مینایی در 6سال مدیرعاملی بنیاد توانست نظام رده‌بندی سنّی بازی‌های رایانه‌ای Esra (مبتنی بر فرهنگ اسلامی و ایرانی) ارائه دهد. همچنین حمایت از بازی‌های رایانه‌ای ایرانی از طریق رده‌بندی بازی‌های رایانه‌ای خارجی و الزام ناشرین به الصاق هولوگرام به آن‌ها، تأسیس انتشارات بنیاد ملّی بازی‌های رایانه‌ای و نشر چندین کتاب تخصّصی در زمینۀ بازی‌های دیجیتالی شد.

از جمله، فعّالیّت‌های انجام‌شده در این خصوص، نگارش کتاب‌ها، مقاله‌های علمی پژوهشی، مصاحبه‌ها و سخنرانی علمی است که از جملۀ آن‌ها کتاب «روش‌های القای محتوا در بازی‌های دیجیتالی، و آسیب‌شناسی آن‌ها از منظر اسلام» و «آموزش بازی‌نامه‌نویسی» نوشته حجّت‌الاسلام بِنیسی است که اولی تکنیک‌های مورد استفاده برای القای پیام در بازی‌های دیجیتالی را به تفکیک و تفصیل مطرح می‌کند و سپس نکات روان‌شناسی و دینی آن‌ها را برگرفته از آیات و روایات بیان می‌دارد و دومی به آموزش بازی‌نامه‌نویسی به صورت علمی، بومی، ضابطه‌مند و با توجّه به فرهنگ دینی می‌پردازد.

همچنین مؤسّساتی در خصوص مطالعات دینی بازی‌های دیجیتالی توسّط حوزویان تأسیس گردیده است. «مرکز دانش بازی‌های رایانه‌ای (مدبّر)» به همت جمعی از علما و طلّاب در سال 1395 بنیان‌گذاری گردید تا بتواند ضمن برگزاری دروس خارج بازی‌های دیجیتالی در حوزه‌های علمیّه، به پژوهش دینی در این زمینه اقدام کند. مهم‌ترین اقدام این مجموعه، برگزاری چهار سال درس خارج فقه بازی توسّط حجّت الاسلام و المسلمین محمّدعلی خادمی کوشا، برگزاری نشست های متعدد و تولید پایان نامه ها و مقالات علمی مختلف بوده است.

از مهمترین این آثار پایان نامه ای با عنوان بررسی مبادلات مالی در بازی های رایانه ای توسط حجت الاسلام محمود عبداللهی، یا چاپ مقالاتی توسط حجج الاسلام عسکر درخشان دوست و محمد ارغوانی فلاح بوده است.

مؤسّسۀ تک‌منظورۀ بازی‌های رایانه‌ای «سرو سبز سوزان» دیگر مرکزی است که به منظور حمایت از پایان‌نامه‌ها و مقاله‌های مرتبط با مطالعات بازی‌های رایانه‌ای تاسیس شده است. از اقدامات این موسسه تولید چند پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در رشتۀ فلسفۀ هنر با عنوان «تطبیق زیبایی‌شناسی کانت بر بازی‌های رایانه‌ای»، و در رشتۀ ادبیّات نمایشی با عنوان «بررسی روایت‌های تعاملی، به منظور ارائۀ روایت دینی در بازی‌های رایانه‌ای»، و یک رسالۀ دکتری با عنوان «نظریّۀ حضور و ظرفیّت‌های آن در خلق فضای دینی در بازی‌های رایانه‌ای» و تولید مقالات مختلف و بازی نامه های با نگاه اسلامی توسط حجّت الاسلام و المسلمین دکتر علی رازی‌زاده بوده است.

همچنین دفتر مطالعات اسلامی مرکز ملّی فضای مجازی تاکنون موفّق به تولید کتاب «وضعیّت‌شناسی پژوهش‌های اسلامی بازی‌های رایانه‌ای در داخل کشور»، و «وضعیّت‌شناسی پژوهش‌های اسلامی بازی‌های رایانه‌ای در خارج کشور» و  به همّت جمعی از طلّاب و روحانیون شده است که در سال 1401 منتشر گردیده‌است.

همچنین پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در رشتۀ مدیریّت راهبردی با عنوان «بازسازی معنایی زمینه‌ها، تفاسیر و پیامدهای هویّتی بازی‌های دیجیتالی نقش‌آفرینی برخط و ارائۀ راهبردهای مناسب» توسط حجّت الاسلام و المسلمین محمّدفاضل آقاجانی، نوشته شده است. در این راستا این نویسنده به همراه سیّد مرتضی طباطبایی و سیّد حمید مدنی، کتابی با عنوان «موضوع‌شناسی فقهی ژانرهای بازی‌های دیجیتالی» را تألیف نموده اند.

همچنین حجّت الاسلام و المسلمین علی قهرمانی نیز دو بخش از کتاب «سواد رسانه‌ای» خویش را به موضوع سواد بازی‌های دیجیتالی اختصاص داده است.

البته در حوزه تولیدات پژوهشی، پایان نامه های سطح دو و سه و مقالات متعددی نوشته شده است که در جهت اختصار تنها به برخی از آنها اشاره شد.

پیرو درخواست مرکز پژوهش‌ها و مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی و برای نخستین‌بار در کشور، سیاست‌های کلّی پیشنهادی برای درج در برنامۀ هفتم توسعۀ کشور توسّط برخی از طلاب محقق حوزوی نوشته شد و برای مطالعه و استفادۀ نمایندگان ملّت در مجلس و درج در قانون بالادستی برنامۀ هفتم توسعه درج گردید.

در مرداد 1399 با نظر مدیر محترم مرکز مدیریّت حوزه‌های علمیّه شورای بازی‌های رایانه‌ای حوزه‌های علمیّه در معاونت تبلیغ و امور فرهنگی مرکز مدیریّت حوزه‌های علمیّه راه‌اندازی گردید.

همچنین ستاد راهبری بازی های رایانه ای حوزه‌های علمیّه به دستور آیت الله اعرافی و با هدف هماهنگی و راهبری مسائل بازی های رایانه ای توسط مرکز رسانۀ و فضای مجازی حوزه‌های علمیّه در شهریور 1401 راه‌اندازی شد.

یکی از بخش‌های جشنوارۀ هنر آسمانی در برخی از سالها به موضوع «بازی‌نامه‌های تولیدشده توسّط حوزویان» اختصاص یافت که تعدادی بازی‌نامه از سوی حوزویان به این جشنواره ارسال گشته و به منتخبین جوائزی اهدا گردید.