آیت الله علیرضا اعرافی^{(زید عزه)}

مدیر حوزه های علمیه و استاد درس خارج

حکم بازی در احکام اولیه و ثانویه

آیت الله اعرافی در درس خارج فقه تربیتی در مبحث نقش بازی در تربیت، به برخی از احکام بازی های اشاره می فرمایند: وقتی بازی را در فقه می‌آوریم یک بار با عناوین اولی می‌بینیم و یک بار با عناوین عامه می‌بینیم. با عنوان اولی می‌بینیم که بازی‌هایی به‌طور خاص حرام شده است، بازی‌هایی به‌طور خاص ترغیب شده است؛ اما بسیاری از بازی‌ها به‌عنوان اولی چیزی ندارد، در اینجا ما گفتیم در مقام عنوان اولی، حکم کلی جواز یا کراهت است؛ اما با لحاظ عنوان ثانویه چند عنوان داریم که حرام می‌کند و چند عنوان داریم که مکروه می‌کند و چند عنوان داریم که واجب یا مستحب می‌کند.

عنوان حرام یا کراهت

ایشان در مورد اینکه بازی با عنوان ثانویه اگر عنوان‌هایی داشته باشد حرام یا مکروه می‌شود، می­فرمایند: در اتّصافش به حکم حرمت یا کراهت عناوینی وجود دارد که: اول: برد و باخت؛ دوم: فساد؛ سوم: نقشی که می‌تواند در ایجاد ملکات فاسده ایفا کند؛ چهارم: این‌که به‌نوعی تضییع وقت و ابطال اوقات باشد.

این‌ها عناوینی است که بازی را به سمت حرمت یا احیاناً کراهت می‌برد.

حکم بازی‌های حامل فرهنگ بیگانه

بازی‌هایی که در دنیای غرب تولید می‌شود مثل بازی‌های رایانه‌ای، و حامل فرهنگ غربی است، یعنی بازی‌هایی که حامل یک فرهنگ است، حامل یک نوع بینش، نگرش و خلقیاتی است که با اسلام سازگاری ندارد، طبعاً حکم انجام این نوع بازی‌ها حداقلش کراهت است ولی ممکن است به درجاتی برسد یا عناوینی پیدا کند که حتی حرام شود، مانند زمانی که مطمئن هستیم این بازی یک ملکه رذیله‌ای را ایجاد می‌کند که نباید آن ملکه در انسان باشد یا در حدی تخریب‌های اجتماعی ایجاد می‌کند که موجب حرمت شود.

مرجحات بازی

معالجه و درمان با بازی

رئیس حوزه های علمیه درباره مرجحات بازی می‌فرمایند: اگر بازی موجب معالجه امراض روحی شود یا مثلا برخی از بازی‌های ورزشی موجب معالجه امراض جسمانی شود. اگر نقش بازی، نقش درمانی شد، آن‌وقت تابع این دو قسم است (درمان امراض روحی و درمان امراض جسمی) یعنی وجوب یا استحبابش تابع این است که برحسب آن مباحثی که در فقه طبابت گفته می‌شود که معالجه آن مرض واجب باشد یا مستحب، این نوع بازی نیز انجامش واجب یا مستحب می‌شود.

بازی موجب رشد علمی و اخلاقی شود

اگر فردی بازی انجام دهد برای این‌که یک نوع رشد علمی و روحی و اخلاقی پیدا کند، در این نوع از بازی نه بحث پیشگیری است و نه بحث درمان، بلکه برای ارتقاء علمی و اخلاقی از بازی استفاده می‌کند؛ یعنی وقتی این جدول­ها را حل می‌کند دانش ریاضی‌اش بالا می‌رود.

این عنوانی است که مستحب است مگر این‌که مقدمه واجبی شود که طبعاً عنوان وجوب غیری بر آن منطبق می‌شود. در مقدمه واجب انطباق عنوان وجوب غیری بر او، لازم نیست مقدمه منحصره هم باشد. البته اگر بگوییم بازی کراهت یا حرمت دارد آن‌وقت باید منحصر شود تا مقدم بر این شود.

سؤال: کسب درآمد از راه بازی چه حکمی دارد؟

جواب: اگر برای آن از نظر عقلایی ارزش قائل شوند که الآن هم ارزش قائل می‌شوند و یک فواید اجتماعی برای آن فرض کرده­اند و شرع هم منع نکرده است، کسبش حلال است. اگر عقلا برای این منفعت محلله‌ای قائل‌اند کسبش هم جایز می‌شود و شاید مصداق استحباب هم بشود.

سؤال: حکم بازی با کودکان چیست؟

جواب: یکی از عناوینی که می‌تواند موجب یک نوع رجحانی شود همین تصبّی یا تصابی است یعنی آنجایی که طرف بازی می‌کند و هدفی جز رشد فرزندش ندارد و فقط برای این است که با بچه همدلی کند. اگر هیچ قصدی هم نداشته باشد جز این‌که با بچه به صورت کودکانه رفتار کند همین نکته کافی است و مستحب می‌شود.

سؤال: شرایط بازی در بحث‌های حکومتی تابع چیست؟

جواب: در بحث‌های حکومتی که شرایط بازی‌ها و ورزش‌ها می‌آید، این تابع عناوین کلی است وقتی که می‌بیند این‌ها برای سلامت جامعه مؤثر است یا برای دفع بعضی از مفاسد مؤثر است این‌ها همه مفید می‌شود و استحباب پیدا می‌کند و احیاناً ممکن است الزام و وجوب هم پیدا کند و تشخیص آن با عرف و خود حکومت است.